Warto zobaczyć
- Kościół i klasztor Bożogrobców, obecnie kościół parafialny p.w. św. Ducha
- Kościół i klasztor OO. Bernardynów p.w. św. Barbary
- Kościół i klasztor SS Miłosierdzia p.w. Matki Boskiej Śnieżnej
- Rynek, ratusz
- Zespół pałacowo-parkowy Lubomirskich
- Skansen-Zajazd „Pastewnik”
- Kopiec tatarski
- Kolej wąskotorowa Przeworsk-Dynów
Sieniawa
- Kościół i klasztor OO. Dominikanów p.w. Najświętszej Marii Panny
- Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela
- Zespół pałacowo-parkowy Czartoryskich
Zarzecze – Zespół pałacowo-parkowy Dzieduszyckich
Siennów – Kościół p.w. Wszystkich Świętych
Kańczuga
Nowosielce – Kościół p.w. św. Marii Magdaleny
Markowa – Muzeum Budownictwa Ludowego
Miasto nad rzeką Mleczką, położone w środkowej części województwa podkarpackiego, pomiędzy Łańcutem a Jarosławiem. Nazwa miasta wiąże się ze staropolskim słowem „przewora” oznaczającym zaporę, granicę, przeszkodę, a wskazującym na Przeworsk jako gród będący twierdzą graniczną polsko-ruską. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1281. W 1393 roku Przeworsk – własność Jana z Tarnowa herbu Leliwa – otrzymał z rąk króla Władysława Jagiełły prawa miejskie. Tarnowscy byli fundatorami dwóch, zachowanych do dziś świątyń: kościoła p.w. św. Ducha, wzniesionego dla zakonu jerozolimskiego Bożogrobców i kościoła p.w. św. Barbary, obsadzonego przez zakon Bernardynów. Do roku 1848 Przeworsk był miastem prywatnym. Jego kolejnymi właścicielami były znamienite polskie rody magnackie Tarnowskich, Kostków, Ostrogskich i Lubomirskich. W dobie autonomii galicyjskiej w 1848 roku Przeworsk stał się Królewskim Wolnym Miastem.
Kościół i klasztor Bożogrobców, obecnie kościół parafialny p.w. św. Ducha
Zespół klasztorny Bożogrobców, fundacja Jana Tarnowskiego, składa się z późnogotyckiego kościoła p.w. Św. Ducha wzniesionego w latach 1430–1473 z kaplicą Grobu Chrystusa dobudowaną w 1718 roku, budynku klasztoru z XV w. i murów obronnych z XVII wieku z basztą – obecnie dzwonnicą.
Symbolem istniejącego do 1846 roku Zakonu Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Jerozolimskiego, potocznie zwanych Bożogrobcami lub Miechowitami jest krzyż jerozolimski o dwóch poziomych belkach, wieńczący do dziś wszystkie kościelne wieże. Wnętrze kościoła przykryte sklepieniami gwieździstymi zachowało surowy gotycki wystrój. Kontrastuje z nim barokowe i neobarokowe wyposażenie z bogatym ołtarzem głównym z 1693 roku, ufundowanym w 300-setną rocznicę erekcji parafii, stallami, amboną oraz ołtarzami przytęczowymi i bocznymi, belką tęczowa z krucyfiksem stojącym na kuli ziemskiej i wkomponowanymi w łuk tęczowy narzędziami męki pańskiej. W prezbiterium kościoła znajduje się gotyckie epitafium Rafała Tarnowskiego malowane na desce z ok. 1490 roku oraz płyty nagrobne z tego samego okresu. Na uwagę zasługuje także gotycka chrzcielnica spiżowa z I poł. XV w. w nawie bocznej kościoła. W kaplicy Grobu Chrystusa dekorowanej w I poł XIX w. sztukateriami Fryderyka Baumana i polichromią przedstawiającą scenę Zmartwychwstania, znajduje się ołtarz Matki Boskiej Pani Przeworskiej oraz kopia bazyliki jerozolimskiej, na ścianach bocznych epitafia Teresy i Henryka Lubomirskich – właścicieli Przeworska, których krypta grobowa znajduje się pod kaplicą.
Kościół i klasztor OO. Bernardynów p.w. św. Barbary
Późnogotycki zespół klasztorny Bernardynów położony jest na wschodnim krańcu miasta. Kościół p.w. św. Barbary, wybudowany w latach 1461–1465, powstał z fundacji Rafała Tarnowskiego. Przyległy doń budynek klasztorny wznosili już sami Bernardyni w latach 1465–1489. W późniejszym okresie kościół zyskał manierystyczny szczyt nad prezbiterium (1611 r.) oraz wzniesioną w 1644 r. ośmioboczną wieżę zwieńczoną dachem stożkowym z attyką, służącą jako strażnica w okresie zagrożenia najazdami ze wschodu.
We wnętrzu kościoła znajduje się kilka zabytków plastyki gotyckiej: kamienne portale, m. in. w przejściu z prezbiterium do skrzydła klasztornego, w klasztornym krużganku polichromia z przełomu XV i XVI w. przedstawiająca sceny pasyjne, którą można powiązać z czynnym w tym okresie malarzem i miniaturzystą bernardyńskim Franciszkiem z Sieradza. Wyposażenie świątyni pochodzi z okresu baroku: ołtarz główny z obrazami Matki Boskiej Pocieszenia i św. Barbary, iluzjonistyczne rokokowe ołtarze boczne malowane na ścianach techniką al fresco, stalle z bogatą dekoracją snycerską wykonane w 1646 r., ambona. W XVIII w., przy północnej nawie kościoła dobudowano kaplicę św. Antoniego. W jej wnętrzu znajduje się ołtarz z pocz. XX w. wykonany w miejscowym warsztacie snycerskim Antoniego Rarogiewicza. Od 1645 r. w przeworskim klasztorze tworzył znany malarz bernardyński Franciszek Lekszycki, po którym pozostało kilka obrazów m. in. św. Barbara w ołtarzu głównym i św. Antoni Padewski w kaplicy.
Przy zespole klasztornym zachował się fragment muru obronnego z I poł. XVII w.
Kościół i klasztor SS Miłosierdzia p.w. Matki Boskiej Śnieżnej
Kościół i klasztor Sióstr Miłosierdzia powstał z fundacji możnych właścicieli miasta – Zofii z Krasińskich i Antoniego Lubomirskich. Kościół p.w. Matki Bożej Śnieżnej ze skrzydłem klasztornym wybudowano w latach 1778–1784 na miejscu wcześniejszego kościoła pod tym samym wezwaniem. Ze starej świątyni pochodzi otoczony kultem obraz Matki Bożej Śnieżnej w ołtarzu głównym. Opiece Sióstr Miłosierdzia fundatorzy polecili szpital dla ubogich. Na fasadzie kościoła, w jej zwieńczeniu, widnieją herby rodowe fundatorów, zaś w półkolistej wnęce fresk przedstawiający siostrę zakonną polecaną przez św. Wincentego a Paulo opiece Chrystusa i Ducha Świętego
Na terenie zespołu klasztornego zachował się spichlerz z roku 1869 oraz znaczny odcinek miejskich murów obronnych.
Rynek, ratusz
W centrum zabytkowego układu urbanistycznego wznosi się gmach ratusza wzmiankowany już w dokumentach z okresu średniowiecza. Obecna budowla datowana jest na połowę XVII wieku. Na parterze ratusza znajduje się obszerna sień zajezdn, na piętrze zaś biura magistratu i lokal sądu wójtowsko-ławniczego.
Nad budynkiem ratusza góruje potężna wieża, która obecny swój kształt zawdzięcza przebudowie z roku 1909. Zwieńczenie iglicy hełmu stanowi herb Leliwa – gwiazda sześcioramienna i półksiężyc, poniżej zaś wyciągnięta ręka z mieczem – symbol „prawa miecza” – przywileju orzekania wyroków śmierci jaki posiadał sąd wójtowski do końca XVIII w.
Na placu przed ratuszem stoi pomnik króla Władysława Jagiełły, odsłonięty w 1910 r., w 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem oraz na pamiątkę nadania praw miejskich dla Przeworska.
Zespół pałacowo-parkowy Lubomirskich
Założenie składa się z kompleksu budynków położonych w 12 hektarowym parku: pałacu, dwóch oficyn, kordegardy i reprezentacyjnej bramy, oranżerii, domu ogrodnika, stajni zaprzęgowych i powozowni z domem koniuszego. W budynkach należących do zespołu obecnie mieści się Muzeum – Zespół Pałacowo-Parkowy z ekspozycjami wnętrz pałacowych, historii miasta i regionu, historii pożarnictwa i dworskich pojazdów zaprzęgowych oraz salą wystaw czasowych w dawnej kuchni dworskiej.
Zespół dworski, którego początki datowane są na I połowę XVII w., nabyła od swoich córek w końcu XVIII w. księżna marszałkowa Izabela Lubomirska z Łańcuta, aby następnie przekazać je wychowankowi i ulubieńcowi Henrykowi Lubomirskiemu. Na zlecenie księżnej rozbudowano istniejący tu późnorenesansowy dwór obronny, nadając mu kształt niewielkiego pałacyku o cechach angielskiego klasycyzmu. Przy przebudowie pracowali zatrudnieni przez Lubomirską w Łańcucie wiodący architekci epoki – Jan Griesmayer i Christian Piotr Aigner oraz sztukator Fryderyk Bauman. Pałac, którego budowę zakończono ok. 1807 r., w połowie XIX w. został rozbudowany według projektów Feliksa Księżarskiego i zyskał obecny kształt architektoniczny. Na początku i ok. połowy wieku XIX wybudowano także większość budowli należących do zespołu oraz przebudowano XVII-wieczną austerię należącą do majątku dworskiego, usytuowaną na wprost zabudowań pałacowych, obecnie tyłem do drogi E-4.
Z początku XIX w. pochodzi kompozycja parku, powstałego w dobie romantyzmu, w wyniku przekształcenia wcześniejszego ogrodu włoskiego. Na jego terenie znajdują się drzewa egzotyczne, jak np. platany i tulipanowce, oraz drzewa uznane za pomniki przyrody: dęby, lipy, jesiony, sosna amerykańska, wiązy i tworzące unikalną aleję graby.
Do 1944 r. pałac był siedzibą rodową książąt Lubomirskich z linii Ordynackiej na Przeworsku. Jego właściciele skupili w nim bezcenne dzieła sztuki, bogatą bibliotekę oraz kolekcje m. in. numizmatów, popiersi i waz antycznych, pamiątek narodowych. W czasie II wojny światowej i w pierwszych latach po wojnie zbiory zostały rozproszone. Największa ich część trafiła do Muzeum-Zamku w Łańcucie. Obecnie w zbiorach muzealnych pozostaje tylko część dawnego wyposażenia pałacu.
Skansen-Zajazd „Pastewnik”
Na terenie dawnego majątku dworskiego usytuowany jest też jedyny w Polsce skansen pełniący rolę zajazdu, hotelu i campingu. Zrealizowany w latach 1976–1996 tzw. żywy skansen, do którego przeniesiono z terenu miasta i okolic, a następnie zrekonstruowano 8 obiektów: dworek modrzewiowy z Krzeczowic, dom tkacza z szeroką sienią, dom wyrobnika, dom kupca masła z wysoką piwnicą, dom z Gaci z werandami, bróg z dachem gontowym, piwnicę wolnostojącą – grubę, drewniano-murowaną kuźnię z elementami warsztatu kowalskiego. Budynki te pełnią funkcje hotelowe, gastronomiczne i administracyjno-biurowe. Na terenie „Pastewnika” latem organizowanych jest wiele imprez plenerowych o charakterze kulturalno-rozrywkowym.
Kopiec tatarski
Położony na wschód od kościoła i klasztoru OO. Bernardynów, przy dawnym trakcie jarosławskim, kopiec usypany dla upamiętnienia zwycięsko odpartego przez mieszczan przeworskich najazdu tatarskiego z 1624 roku. Na szczycie kopca wznosi się barokowa kapliczka słupowa.
Kolej wąskotorowa Przeworsk-Dynów
Licząca ponad 100 lat kolej wąskotorowa powstała dla zapewnienia dogodnego transportu buraków do cukrowni „Przeworsk”. Przez dziesiątki lat była także ważnym środkiem komunikacji dla mieszkańców miejscowości położonych przy jej szlaku. Obecnie jest jedną z atrakcji turystycznych regionu. Kolejka na trasie o długości 46 km wyjeżdża ze stacji Przeworsk Wąski i wiedzie przez miejscowości : Urzejowice, Krzeczowice, Kańczugę, Łopuszkę Wielką, Manasterz, Zagórze, Hadle Szklarskie, Jawornik Polski, Szklary, Bachórz, by dotrzeć do Dynowa. Niezwykłą jej atrakcją jest najdłuższy w Europie tunel na liniach wąskotorowych o długości 602 m. biegnący pod górą Szklarką. W sezonie letnim od maja do września w weekendy kursuje pociąg turystyczny „Podgórzanin”. Poza jazdą sympatyczną „ciuchcią” na stacjach Przeworsk i Dynów można zwiedzać zabytkowy tabor kolejowy i budynki stacji.
Miasto założone na gruntach wsi Dybków, wzmiankowanej już w XV w. Około roku 1650 właściciel dóbr wybudował na pobliskim wzgórzu ceglaną fortecę o nazwie Sieniawa, umocnioną wałem ziemnym z bastionami. Wraz z lokacją miasta w 1676 r., rozpoczęto budowę dworu – rezydencji Sieniawskich, kościoła i klasztorów Dominikanów Obserwantów oraz portu rzecznego na Sanie.
Kościół i klasztor OO. Dominikanów p.w. Najświętszej Marii Panny
Kościół wybudowano w latach 1719 – 1749 według projektu Giovanni Spazzio, około 1754 r. dobudowano skrzydło klasztorne. W 1778 r. nakazem austriackich władz zaborczych klasztor skasowano, a kościół przekazano parafii. Na szczególną uwagę zasługuje krypta grobowa Czartoryskich mieszcząca się w podziemiach kościoła. Pochowano w niej 22 członków książęcej rodziny. Do niedawna w krypcie przechowywano misterne wieńce nagrobne pochodzące z manufaktur wiedeńskich i paryskich, wykonane z delikatnych materiałów: koralików i płatków szklanych, porcelanowych, metalowych, papieru i drutu. Kolekcja wieńców przez kilka lat eksponowana była w pałacu, obecnie znajduje się w Muzeum w Jarosławiu.
Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela
Kościół parafialny i dzwonnicę wybudowano w 1753 r. W latach 1788–1947 (po kasacie klasztoru Dominikanów) służył jako cerkiew greko-katolicka. Obecnie użytkowany jest ponownie przez parafię rzymsko-katolicką.
Zespół pałacowo-parkowy Czartoryskich
Rezydencja pochodzi z XVIII w. W latach 1720-1726 wybudowano drewniany pałacyk letni, a w latach 1881-1883 przebudowano murowany pałac nadając mu obecny wygląd późnobarokowy. W kompleksie pałacowo-parkowym zachowały się ponadto inne budowle z pocz. i I poł. XVIII w.: oficyna, pawilon, pawilon ośmioboczny, kordegarda, brama wjazdowa z ogrodzeniem i most kamienny. Założenie otoczone jest pięknym parkiem krajobrazowym przekomponowanym z włoskiego ogrodu kwaterowego, którego ślady zachowały się w jego układzie.
W pałacu goszczono niegdyś wielu znamienitych gości, m. in. Juliana Ursyna Niemcewicza, Tadeusza Kościuszkę, cara Aleksandra II, był on także centrum życia towarzyskiego arystokracji. Po upadku powstania listopadowego, przechowywano tu zbiory puławskie Izabeli Czartoryskiej, przewiezione następnie do Hotelu Lambert w Paryżu, a dziś eksponowane w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.
Obecnie w kompleksie pałacowym mieści się luksusowy hotel, który wraz z parkiem udostępniany jest turystom do zwiedzania.
W mieście zachowały się ponadto: fragmenty murowano-ziemnych fortyfikacji dawnego zamku Sieniawskich z XVII w., ratusz miejski z XVII w, kamienice mieszczańskie w rynku z XVIII w., przebudowane w XIX w., cmentarz żydowski – kirkut z najstarszym nagrobkiem z 1686 r. i ohelem cadyka sieniawskiego Ezechiela Szragi Halberstama.
W wioskach leżących nieopodal Sieniawy zachowały się zabytkowe drewniane cerkwie greko-katolickie. We wsi Rudka znajduje się niewielka cerkiew z 1693 r. p.w. Zaśnięcia NMP z kopułą brogową i podcieniami po pn. i pd. stronie nawy. Jest ona jednym z obiektów na Szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego. W 1921 r. obok niej wybudowano cerkiew murowaną. W Leżachowie cerkiew p.w. św. Nikity z 1796 r., wielokrotnie remontowana i rozbudowana, obecnie użytkowana jako kościół rzymsko-katolicki.
Założenie pałacowo-parkowe zostało zaprojektowane przez Magdalenę z Dzieduszyckich hrabinę Morską przy współudziale architekta Christiana Piotra Aignera. Autorem bogatych dekoracji sztukatorskich był Fryderyk Bauman, twórca sztukaterii w zamku łańcuckim i przeworskim pałacu. Klasycystyczny pałac posiada preromantyczną nieregularną bryłę z rotundą w narożniku, mieszczącą salę balową. W założeniu zachowały się także: oranżeria i holendernia z 1820 r., oficyna z k. XIX w. oraz romantyczny park krajobrazowy z ok. 1820 r. z wieloma cennymi okazami drzew. Hrabina Morska zaplanowała ponadto budynki folwarczne i zagrody chłopskie we wsi wzorowane na budownictwie holenderskim. Obecnie pałac jest użytkowany przez gminę i gminne instytucje kultury. Obok rezydencji wznosi się neoromański kościół parafialny wybudowany w latach 1880-1895 z wolnostojącą dzwonnicą. Nad głównym wejściem do kościoła umieszczona jest mozaika wenecka przedstawiająca patrona kościoła, Michała Archanioła, ufundowana przez rodzinę Dzieduszyckich.
Kościół w Siennowie należy do zabytków architektury drewnianej, wiedzie tu jedna z tras "Szlaku architektury drewnianej" województwa podkarpackiego. Niewielka świątynia była wielokrotnie przebudowywana. Najstarsza jej część pochodzi z 1676 r.
Miasto założone przez Ottona z Pilczy, prawa miejskie otrzymało ok. 1400 r. Od czasów średniowiecza Kańczuga słynęła z uprawianego tu druciarstwa. W XIX w. do tradycyjnych rzemiosł należał także wypiek pierników i czepkarstwo - wyrób nicianych czepców dla mężatek. W II poł. XIX w. mieściła się tu szkółka koronki klockowej.
Miasto w przeszłości było zamieszkałe przez ludność kilku narodowości i wyznań. Najważniejszymi zabytkami są: kościół parafialny z 1605 roku p.w. Michała Archanioła, z dobudowaną w 1612 roku kaplicą św. Anny ufundowaną przez właścicielkę miasta Annę Ostrogską, murowana cerkiew greko-katolicka p.w. Matki Bożej Łaskawej z pocz. XVII w. W leżącej nieopodal wsi Siedleczka zachował się kirkut należący do gminy żydowskiej w Kańczudze. Znajduje się na mim kilkadziesiąt macew, najstarsze z poł. XIX w.
Kościół w Nowosielcach, perła architektury drewnianej, przed wiekami pełnił także funkcję warowni, dając miejscowej ludności schronienie w czasie częstych w tych stronach najazdów. Świątynia wzniesiona w 1595 r., usytuowana na wysokim wzniesieniu do dziś góruje nad okolicą. W jej wnętrzu zachowały się: dwie gotyckie skrzynie cechowe, renesansowe stalle, ambona i kamienna chrzcielnica. W roku 1624, podczas najazdu tatarów, który splądrował wielkie połacie państwa, mieszkańcy małej wsi pod Przeworskiem oparli się najeźdźcom chroniąc się w kościele i stając pod wodzą wójta Michała Pyrza do jego obrony. Zwycięstwo nowosieleckich chłopów i ich wójta obrosło legendą. W 1936 r. na cześć Michała Pyrza usypano nieopodal kościoła kopiec ziemny. Niedaleko kościoła stoi kapliczka przydrożna św. Jana Nepomucena z XVIII w. Do Nowosielec zaprowadzi nas jedna z tras Szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.
Skansen został założony w 1979 r. przez Towarzystwo Przyjaciół Markowej i do dziś funkcjonuje jako muzeum społeczne. Na niewielkiej przestrzeni skupionych jest kilkanaście obiektów budownictwa ludowego charakterystycznego dla wsi regionu łańcuckiego i przeworskiego. Należą do nich: chałupa kmieca oraz stajnie, tworzące razem układ zamknięty, tzw. zagrodę okólną; stodoła z dwoma sąsiekami, chałupa biedniacka, chlew, bróg – wiata do magazynowania zboża, spichlerz, wiatrak tzw. koźlak, kuźnia, szkoła ludowa, w której mieści się biuro skansenu i in.
Stronę zrealizowano przy wsparciu finansowym MKiDN
